Ilki bogny açyk we çekimlileri gysga aýdylýan, soňy z, l, n, r, s, ş seslerine gutarýan iki bogunly düýp sözleriň soňuna çekimli ses bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, ikinji bogundaky gysga aýdylýan dar çekimliler özlerinden öň z, d seslerinden başga açyk çekimsiz ses gelende, düşürilip ýazylmalydyr.
| agyz | agzy |
| ogul | ogly |
| bogun | bogny |
| görün | görner |
| bagyr | bagry |
| towus | towsar |
| uruş | urşar |
| köwüş | köwşi |
Asyl, pasyl, nesil, ylym ýaly sözler bu kadadan çykarylyp, asly, pasly, nesli, ylmy kimin ýazylýarlar.
Ikinji bogundaky dar çekimlisi düşürilýän sözler goşma sözleriň sostawynda gelende, dar çekimliler üçünji we dördünji bogunda gelseler-de düşürilýär.
| baggoýun | baggoýny |
| kyrkbogun | kyrkbognuň |
Dar çekimlisi düşürilip ýazylýan sözleriň öňünden goşulma (prefiks) goşulyp, olar üç bogunly söze öwrülseler-de, dar çekimliler düşürilip ýazylýar.
| nätanyş | nätanşy |
| betnebis | betnebsi |
Aňry, bäri, ýokary, ileri ýaly tarap görkezýän sözlere d, k, l, r, s sesleri bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, olaryň soňundaky dar çekimliler düşürilip ýazylýar.
| aňry | aňyrda, aňyrky |
| bäri | bärde, bärki, bärsi |
| ýokary | ýokarsy, ýokarrak |
| ileri | ilerlemek, ilerki |
Aňry sözüniň soňuna ýokarky sesler bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, r we y sesleri öz orunlaryny çalşyrýarlar.
| aňry | aňyrda, aňyrky, aňyrsy, aňyrrak, aňyrlygyna |
Soňy dar çekimli ses bilen gutarýan sözlere giň çekimliler bilen başlanýan işlik ýasaýjy goşulmalar goşulanda, söz soňundaky dar çekimli düşürilip ýazylýar.
| sary | saralmak |
| küti | kütelmek |
| çüri | çürelmek |
| ýiti | ýitelmek |
| mawy | mawarmak |
| garry | garramak |
| porsy | porsamak |
| süýji | süýjemek |
| turşy | turşamak |
Guzy, uky, dury ýaly sözlere işlik ýasaýjy -la, -le goşulmasy goşulanda, söz soňundaky dar çekimli (y, i) düşürilip ýazylýar.
| guzy | guzlamak |
| uky | uklamak |
| dury | durlamak |
-ýyş, -ýiş arkaly ýasalan sözleriň soňuna çekimli ses bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, -ýyş, -ýiş goşulmasynyň, y, i sesleri düşürilip ýazylýar.
| okaýyş | okaýşy |
| ýaşaýyş | ýaşaýşy |
| sözleýiş | sözleýşi |
K sesine gutaryp köp bogunly sözleriň soňuna -jyk, -jik, -jak, -jek goşulmalary goşulanda, söz soňundaky k sesi düşürilip ýazylýar.
| taýak | taýajyk |
| köýnek | köýnejik |
| oýluk | oýlujak |
| ilik | ilijek |
| bölek | bölejik |
Soňy zarply dymyk k, p, t, ç sesleri bilen gutarýan köp bogunly hem-de çekimlisi uzyn aýdylýan bir bogunly sözleriň yzyna çekimli ses ýa-da r sesi bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, söz soňundaky dymyk sesler degişli açyk g, b, d, j seslerine öwrülip ýazylýarlar.
| taýak | taýagy |
| orak | oragyň |
| ak | agrak |
| elek | elege |
| gap | gabyň |
| kitap | kitabymyz |
| tertip | tertibi |
| at | adyň |
| tut | tudyňyz |
| belet | beledräk |
| Meret | Merediň |
| güýç | güýjüň |
| giç | gijräk |
| çekiç | çekije |
| agaç | agajyň |
Bu kadadan çykarylyp, tanap, tarap, ganat, edebiýat, hökümet, zähmet, minnet, niýet ýaly alynma sözleriň soňky p, t sesleri açyga öwrülmän aýdylýar, şeýle hem ýazylýar.
| tanap | tanapy |
| tarap | tarapy |
| ganat | ganaty |
Zarply dymyk k, t seslerine gutarýan bir bogunly uzyn çekimlili we birden köp bogunly işliklere ý harpy bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, olaryň soňundaky dymyk sesler açyk g, d seslerine öwrülip geplenýär. Bular geplenişi ýaly açyga öwrülip ýazylmalydyrlar.
| aklat | akladýar |
| işlet | işledýär |
| okat | okadýar |
| düzet | düzedýär |
| it | idýär |
| ajyk | ajygýar |
| howluk | howlugýar |
| gijik | gijigýär |
| öjük | öjügýär |
Soňy -at, -et, -ýat seslerine gutaran arap, eýran dillerinden geçen köp bogunly sözleriň soňuna çekimli ses bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, olaryň soňundaky t sesi açyk d sesine öwrülmän ýazylýar.
| jemagat | jemagatyň |
| syýasat | syýasaty |
| syýahat | syýahaty |
| edebiýat | edebiýaty |
| minnet | minneti |
| medeniýet | medeniýetimiz |
| millet | milleti |
| zähmet | zähmetiň |
| hökümet | hökümeti |
| sungat | sungaty |
Soňy k, p, t, ç seslerine gutarýan sözler çekimli ses bilen başlanýan sözleriň öňünden gelip, şolar bilen goşulyp ýazylanda, ýokarky dymyk sesler degişli açyk seslere öwrülip ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| nalaçedeýin | nalajedeýin |
| basypalyjy | basybalyjy |
| Akoraz | Agoraz |
Soňy dymyk p, t, ç seslerine gutarýan rus-internasional sözleriniň yzyna çekimli ses bilen başlanýan goşulmalar goşulsa-da, dymyk sesler açyga öwrülmeýär.
| teleskop | teleskopy |
| ştamp | ştampy |
| institut | instituta |
Peç sözi bu kadadan çykýar: peç -- pejiň.
Soňy k sesi bilen gutarýan rus-internasional sözleriniň yzyna çekimli ses bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, söz soňundaky dymyk k sesi, köplenç, açyga öwrülýär.
| tehnik | tehnigi |
| akademik | akademigi |
Çekimlisi gysga aýdylýan bir bogunly sözleriň yzyna çekimli sese we r, ý seslerine başlanýan goşulmalar goşulanda, olaryň soňundaky dymyk sesler açyga öwrülmän ýazylýar.
| ek | eker, ekýär |
| aç | açar, açýar |
| at | atar, atýar |
| tap | tapar, tapýar |
| çet | çeträk |
| gep | gepi |
| iç | içi |
| kak | kaky |
Et, git, aýt, gaýt, gurp, zarp, enç, sanç, harç, pent, bent, gant, yşk, köşk ýaly az-owlak sözler bu kadadan çykarylýarwe olaryň soňundaky dymyk sesler açyk sese öwrülip ýazylýarlar.
| et | edýärin, edýärsiň |
| git | gidýärin, gidýärsiň |
| aýt | aýdýaryn, aýdýarsyň |
Soňy zarply dymyk k, p, t, ç seslerine gutarýan sözler sözlem içinde çekimli seslere başlanýan sözler bilen ýanaşyp gelenlerinde, olaryň soňundaky dymyk sesler degişli açyk g, b, d, j seslerine öwrülip gepleniş häsiýeti bar. Şeýle bolsa-da, bular ýazuwda öwrülmän ýazylmalydyrlar.
Gög ot ýazylman; gök ot; içib otyr ýazylman, içip otyr; bad alyp ýazylman, bat alyp; ag öýli ýazylman, ak öýli ýazylmalydyr.
Düýp sözüň ortasynda eşidilýän we her biri aýry bogna degişli bolan ýanaşyk gelen iki dymyk sesiň soňkusyny açyga öwrüp ýazmaly.
tapbat, hatda, depder, keçje, çakgy, çakgan, işdä, mekdep, serişde.
Madda, maddy, mukaddes sözleri bu kada girmeýär.
Söz ortasynda ýanaşyk gelýän st, mb, ňg sesleriniň düýp sözlerde assimilleşdirilen wariantyny ss, mm, ňň ýazmaly.
hassa, ussa, tümmek, lemmer, gaňňa, işeňňir.
Ýassyk, tussag ýaly sözler hem bu kada girizilýär.
At bolup gelýän gyzzyrma, össürim, bassyrma ýaly sözleriň assimilleşdirilen formasy ýazylmaly. Bular işlik bolup gelende assimilleşdirilmän, gyzdyrmak, ösdürmek, basdyrmak ýazylýar.
Asyl sözleriň ortasynda ýanaşyp gelýän ld, nd sesleriň assimilleşdirilmedik warianty ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| ballak | baldak |
| ballyz | baldyz |
| sallamly | saldamly |
| künnük | kündük |
| sannyk | sandyk |
| ýannak | ýandak |
| ennam | endam |
Öňki bogny ýapyk, soňky bogny r sesi bilen başlanýan sözlerde r sesiniň öň ýanynda ysgynsyz dar çekimli eşidilse-de ýazylmaýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| topurak | toprak |
| gudurat | gudrat |
| pytyramak | pytramak |
| eşiret | eşret |
| artykmajyrak | artykmajrak |
| ganymadyrak | ganymadrak |
| tiziräk | tizräk |
Ses we şekil bildirýän sözlerde -la, -le goşulanda, goşulma bilen ol sözleriň arasynda çala eşidilýän dar çekimli ses bar ýaly bolsa-da, ol ýazylmaýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| patylamak | patlamak |
| hykylamak | hyklamak |
| haşylamak | haşlamak |
| iňilemek | iňlemek |
Düýp sözleriň soňunda iki sany dymyk çekimsiziň ýa-da sonorly we dymyk çekimsiz sesleriň ýanaşyk gelmek häsiýeti bar. Olaryň ilkisi w, g, ý, l, n, ň, r, s, h, ş sesleri bolup, soňkusy bolsa k, p, s, t, h, ç sesleri bolýar. Şol çekimsiz sesleriň arasynda ysgynsyz dar çekimli ses eşidilýän ýaly bolsa-da, olar ýazylmaýar.
| wp | howp |
| wç | möwç |
| gt | bagt, nagt, wagt |
| ýp | haýp, keýp |
| ýt | aýt, gaýt, süýt |
| lk | halk, mülk, silk |
| lp | gulp, zülp |
| lt | milt, çalt, elt, ýalt, ýult |
| np | synp |
| ns | jyns, üns |
| nç | gazanç, begenç, guwanç |
| ňk | süňk, aňk, taňk, çeňk |
| rz | arz, karz |
| rk | berk, şark, gerk, erk |
| rp | harp, sarp, zarp, gurp |
| rs | ders, sars, bars |
| rt | ýyrt, dört, murt, mert |
| rh | çarh, parh, nyrh |
| rç | harç, burç, berç, sarç |
| st | ast, kast, üst |
| ht | äht, jäht, şäht |
| şk | köşk, yşk |
| şp | keşp |
| şt | küşt, keşt |
Ilki bognunda dodak çekimlilerinden (o, ö, u, ü) biri gelen köp bogunly sözleriň ikinji bognundaky gysga aýdylýan dar çekimliler dodaklandyrylyp ýazylýar.
ogul, ýorunja, uçgun, öküz, ümür, ýüzüm, ýumuş, ýumşuň, ýurduňyz, özüň, üzüm, kömür, düzüm, sözüň, ogluňyz, ördük, durduňyz, özümiz, ýoluňyz, rolunda.
Düýp sözlerde w sesinden öň we soň gelen gysga aýdylýan dar çekimliler dodaklandyrylyp ýazylýar.
gawun, mawut, awunmak, hyjuw, ýazuw, awuly.
Türkmen sözlerinde söz soňundaky dar çekimliler dodaklandyrylman ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| ulu | uly |
| börü | böri |
| çürü | çüri |
| mawu | mawy |
| awu | awy |
Ýokardaky ýaly sözleriň yzyna goşulma ýa-da söz goşulanda, gysga aýdylýan dar çekimliler sözüň ortasyna geçýärler we dodaklandyrylyp ýazylýarlar.
| uly | ulumsy |
| uky | ukuda |
| öwgi | öwgüli |
| öňki | öňküligine |
| dogry | dogrulap |
| dürli | dürlüsinden |
| awy | awuly |
| mawy | mawumtyl |
Goşma sözler: otluçöp, toklutaý, porsuderman.
Eger-de ikinji bogundaky dar çekimliler uzyn aýdylýan bolsa, beýle sözlerde olar dodaklandyrylman ýazylmalydyr.
| uly | ulynyň |
| uky | ukynyň |
| öňki | öňkini |
| öwgi | öwgiňiz |
Goşma sözlerde dodak çekimlileri, umumy kada esasynda, sözüň üçünji we dördünji bogunlarynda hem ýazylýar.
Oguldursun, Daşhowuz, üçburçluk, mekgejöwen.
Kä dodaklandyrylyp, kä dodaklandyrylman, iki hili aýdylýan sözleriň dodaklandyrylyp ulanylýan warianty ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| hinji | hünji |
| mykdar | mukdar |
| Misir | Müsür |
| minmek | münmek |
Mydam, ýilik ýaly sözler bu kadadan çykarylyp, dodaklandyrylman ýazylýar.
Çirtmek, çürtmek, bitin, bütin ýaly sözleriň her biri aýry-aýry many aňlatmagyna görä, olaryň iki hili formasy hem ulanylmalydyr.
Bütin sözi hemme, ähli sözüniň manysynda ulanylyp, bitin sözi abat manysynda ulanylyşy kimin.
Söz ortasynda ýanaşyk gelýän lň-ňl, lg-gl, pr-rp sesleriniň çalşyrylyp ulanylyşy duş gelýär. Ýazuwda bularyň ilki warianty alynýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| ýaňlyş | ýalňyş |
| yglamak | ylgamak |
| torpak | toprak |
Sözüň başynda kä açyk, kä dymyk aýdylýan çekimsiz sesleriň açyk görnüşi ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| tykyz | dykyz |
| tört | dört |
| kep | gep |
tänmek, dänmek, tikmek, dikmek, kyrt, gyrk ýaly sözleriň her biri aýry many aňlatmagyna görä, olaryň iki hili görnüşi-de ýazylýar.
kyrk sözi belli mukdary (kyrk adam), gyrk sözi gyrkylmak ýa gaýçy bilen bir zady kesmegi aňladýar.
Käbir düýp sözlerde çalşyrylyp ulanylýan g, w sesleriniň soňkusy ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| ýügürmek | ýüwürmek |
| dügme | düwme |
| ögürmek | öwürmek |
| dügün | düwün |
Ugur, ýugur, jögi ýaly sözler bu kada girmeýärler.
Kä inçe, kä ýogun çekimliler bilen iki hili aýdylýan sözleriň inçe warianty ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| adym | ädim |
| tyz | tiz |
| sym | sim |
| alam | älem |
Watan, dyz, janawar, ys, yz sözleri bu kadadan çykarylýar.
Soňy ç sesine gutarýan sözlere d, j, l, s, ç sesleri bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, ç sesi ş sesine öwrülip geplense-de, ýazuwda öwrülmän ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| aşdy | açdy |
| göşjek | göçjek |
| uşjak | uçjak |
| saşly | saçly |
| güýşli | güýçli |
| işsem | içsem |
| agaşçy | agaççy |
Iki sany açyk bogundan düzülen işliklere ý bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, olaryň soňundaky çekimliler düşürilip geplense-de, ýazuwda düşürilmän ýazylýarlar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| otýar | otaýar |
| gorýar | goraýar |
| daşýar | daşaýar |
| bezýär | bezeýär |
| deňýär | deňeýär |
| bekýär | bekeýär |
| ýamýar | ýamaýar |
Soňky çekimlisi iki hili aýdylýan düýp işlikleriň giň çekimli bilen aýdylýan warianty ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| dagymak | dagamak |
| dokymak | dokamak |
| gatymak | gatamak |
| sarymak | saramak |
Goşma has atlar bile ýazylýar.
Amangül, Geldimyrat, Almaata, Köneürgenç, Gyzyletrek, Amyderýa, Köpetdag, Syrderýa
Eger-de bile ulanylýan has atlaryň soňkusynyň yzyndan üçünji ýöňkemäniň goşulmasy getirilýan bolsa, onda olar aýry ýazylýar.
Murgap derýasy, Kazbek dagy, Dnepr derýasy
Goşulyp ýazylýan has atlaryň ortasynda ýanaşyp gelýän iki çekimliniň gepleşikde biri düşürilip geplense-de, ýazuwda olar düşürilman ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| Annoraz | Annaoraz |
| Almata | Almaata |
| Könürgeç | Köneürgenç |
Basym taýyndan birleşen, fonetik özgerişe sezewar bolan we täze many aňladýan goşma sözler bile ýazylýar
ýekegapan, gözdaňdy, atagzy, bedenterbiýe, gözbagçy, unaş, aýakgap, porsuderman, içigara, agzala, basybalyjy, bäşýyllyk, myhmansöýer, birentek, birneme, birsyhly, gözýetim, saryýagyz.
Goşma jyns atlarda galdyrylyp geplenýän çekimli sesler ýazuwda hem düşürilip ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| gelineje | gelneje |
| altyatar | altatar |
Durubermek, goýubermek, görübermek, alybermek, gidibermek, turubilmek, duýubilmek ýaly goşma işlikler bile ýazylýar.
Goşma sanlary emele getirýän sözleriň her biri aýratyn ýazylýar.
on bir, on bäş, on dokuz, iki ýüz ýigrimi bäş.
Tirkeş sözleriň aralaryna defis goýlup ýazylýar.
köne-söne, oglan-uşak, gaty-guty, aňry-bäri, düzüm-düzüm, gel-git, otyr-tur, bäş-on.
Iru-giç, azu-köp, gyzu-juwan, keýpi-sapa, ahy-zar ýaly tirkeş sözlerde baglaýjy goşulmalar (u, y, i) sözüň ilkisine goşulyp, onuň yzyndan defis goýlup ýazylýar.
Sypatlaryň öňünden gelip, artyklyk derejesini ýasaýan m, p, s seslerine gutarýan bölekler bilen sypatlaryň aralaryna defis goýlup ýazylýar.
göm-gök, gas-gaty, dos-dogry, ap-ak, gyp-gyzyl.
Gaýtalanyp gelýän sözleriň aralygyndaky -a, -e, -ba, -be, -da, -de, -dan, -den, -ma, -me, -ha, -hä ýaly goşulmalar sözüň ilkisine goşulyp, onuň yzyndan defis goýlup ýazylýar.
basa-bas, göçe-göç, ýylba-ýyl, günbe-gün, obama-oba, öýme-öý, gütde-güt, alha-al, sürhä-sür, tizden-tiz.
Bir sözüň iki gezek gaýtalanmagy we soňkusyna -dan, -den goşulmagy bilen ýasalan tirkeş hallaryň arasyna defis goýlup ýazylýar.
ýyl-ýyldan, gün-günden.
Düýp sözler rus dilindäki ýaly ýazylýarlar.
Fabrik, kemput, äpişge, çäýnek, semawar, penjek, köpük, maşyn, gazet, sekunt, tans, minut, bedre, kürüşge, çemedan, mampasa, turba, şulha ýaly bu kadadan çykarylyp ýazylýan sözler sözlükde berilýär.
Rus diliniň üsti bilen türkmen diline geçen sözlerde duş gelýän dž türkmen dilndäki j bilen ýazylýar.
Iki sany meňzeş çekimsiz ses bilen gutarýan sözleriň soňundaky çekimsizleriň biri düşürilip ýazylýar.
| Ýalňyş | Dogry |
|---|---|
| metall | metal |
| kilogramm | kilogram |
| progress | proges |
Adam atlary bu kadadan çykarylýar.
Rus dilindäki sypatlar türkmen diline geçirilende, olardaky -nyý, -naýa, -noýe goşulmasy öz öňündäki ýumşaklyk belgisi bilen bile taşlanýar.
| оригинальная работа | original iş |
| актуальный вопрос | aktual sorag |
Rus dilindäki otnositel sypat ýasaýjy -çeskiý, -çnyý ýaly goşulmalar taşlanyp, türkmen dilinde k getirilmek bilen otnositel sypat ýasalýar.
| академический | akademik |
| педагогический | pedagogik |
| антический | antik |
Eger şeýle sözler professiýa bilen baglanyşykly at bolup gelseler, onda sypat ýasamak üçin k harpynda soň i getirilýär.
| At | Sypat | |
|---|---|---|
| математический | matematik | matematiki |
| химический | himik | himiki |
-skiý goşulmasy çekimsiz ses bilen gutaran sözlere goşulan ýagdaýynda onuň deregine -ik getirmek bilen otnositel sypat ýasalýar.
| философический | filosofik |
Baku, Tartu ýaly sözlere goşulma goşulanda, düýp söz bilen goşulmanyň arasynda w getirilýär.
Baku, Bakuwyň, Bakuwa, Bakuwda, Bakuwdan.
Soňy -sk bilen gutarýan sözleriň yzyna inçe çekimlili goşulma goşulýar we sazlaşyk üçin düýp söz bilen goşulmanyň arasynda i sesi getirilýär.
Krasnowodsk, Krasnawodskiniň, Krasnowodskä, Krasnawodskini, Krasnawodskide, Krasnawodskiden.
Gysgaldylan sözler (sözleriň ilki seslerinden düzülenleri) aralaryna nokat goýulman, baş harplar bilen ýazylýar. Şol sözlere goşulma goşulanda, gysgaldylan sözüň düzüminde çekimli ses bolsa, çekimlä, eger çekimli ses bolmasa, soňky çekimsiziň adynyň aýdylyşyna eýerilýär.
SSSR, SSSR-iň.